تنبلی چشم یا آمبلیوپی

نوشته شده توسط:آقا معلم | ۱ دیدگاه

تنبلی چشم یا آمبلیوپی (Amblyopia)

تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود ، فرد را از یک چشم بسیار کم بینا یا نابینا می کند و با تشخیص به موقع ، به راحتی و کاملا قابل درمان است.

چشمان برخی کودکان ، با آنکه سالم به نظر می رسند اما از سلامتی و دید کافی برخوردار نیستند .

رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز از دوران جنینی تا حدود ده سالگی ادامه دارد ، اما حداکثر سرعت رشد آن تا سه سالگی است

نتیجه تکامل دستگاه بینایی ، در این دوران ، دید واضح و کامل است . در این مدت ، بخصوص در سه سال اول زندگی ، هر عاملی که باعث اشکال دید ، در یک یا هر دو چشم کودک شود ، رشد و تکامل دستگاه بینایی را متوقف می سازد و در نتیجه باعث کاهش میزان بینایی طفل می شود . معنی این سخن آن است که امکان دارد چشمی را که از نظر ظاهر کاملا طبیعی است از بینایی کامل و طبیعی برخوردار نباشد


مکانیسم چشم آمبلیوپ

رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود 10 سالگی ادامه می‌یابد که حداکثر رشد آن تا پنج‌سال اول پس از تولد است.
در نتیجه، در تکامل طبیعی دستگاه بینایی، از دو چشم سالم، دو تصویر در محل قشر مغز (در ناحیة پس سر) تشکیل می‌شود که این دو تصویر بر روی هم انطباق می‌یابد و کودک سالم فقط یک تصویر را می‌بیند. هر عاملی که باعث اشکال دید(مثلاً در لوچی،کاتاراکت،کدورت قرنیه ،افتادگی پلک ،عیوب انکسار{نزدیک بینی، دور بینی، و آستیگماتیسم})  در یک یا دو چشم کودک شود، رشد و تکامل طبیعی دستگاه بینایی را متوقف می‌کند و در نتیجه، در قشر مغز، دو تصویر غیریکسان ایجاد می‌شود که یکی از آنها طبیعی و دیگری مبهم است، لذا مغز برای پیشگیری از دوبینی کودک، تصویر مبهم را حذف می‌کند. بنابراین، امکان دارد چشمی که از نظر ظاهری کاملاً سالم است، بینایی کامل و طبیعی نداشته باشد و به‌اصطلاح، پس از مدتی، تنبل شود. این حالت تنبلی چشم یا آمبلیوپیا می گویند.

بینایی چشم طبیعی   بینایی چشم آمبلیوپ

  به عبارت دیگرآمبلیوپ نوعی کاهش بینایی است که در آن نمی توان در چشم و یا در راههای عصبی بینایی هیچ گونه عیب ارگانیک (ساختمانی)واضحی برای آن یافت ودر واقع از مواردی است که نه مریض چیزی می بیند ونه دکتر در چشم مریض چیزی می بیند از نقطه نظر بالینی زمانی تشخیص آمبلیوپی مسجل می گردد که حتی با بهترین تصحیح انکساری نیز نتوان دید بیمار را افزایش داد و در روی تابلوی اسنلن حداقل دو ردیف اختلاف دید وجود داشته باشد در اینجا می توانیم بگوییم چشمی که دید کمتری دارد دچار آمبلیوپی است با شرط اینکه در ته چشم نیز نتوان هیچ گونه ضایعه ارگانیکی که مسئول کاهش بینایی باشد یافت نمود

بینایی چشم آمبلیوپ        بینایی چشم طبیعی


علائم

هر چند گفته شد که تنبلی چشم نشانه ی روشن و دقیقی از لحاظ فیزیکی ندارد اما برخی منابع نکاتی را ذکر کرده اند:

تنبلی چشم معمولاً در سنین زیر 6 سال ایجاد شده و اغلب توسط والدین، معلمان، و یا پزشک کشف می شود .در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود می باشد ممکن است از ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد. اما در اغلب موارد کودک شکایتی ندارد و ممکن است علایم بیماری های مسبب تنبلی چشم نظیر انحراف چشم و کدورت های مسیر بینایی مثل آب مروارید و کدورت قرنیه منجر به تشخیص شوند. ولی زمانیکه تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری باشد تشخیص آن مشکل است زیرا کودکان به راحتی توسط چشم دیگر می بینند و کمبود دید در چشم بیمار را جبران می کنند. به همین دلیل والدین و معلمان باید به وضعیت دید کودکان توجه ویژه ای داشته باشند. بعنوان مثال به هنگام بازی با یک اسباب بازی کودک سر خود را به طرز غیر طبیعی(یه وری) به اسباب بازی نزدیک کند و یا هنگام تماشای تلوزیون و یا در سرکلاس همان حالت سر را داشت باشد باید دقت بیشتری نسبت به بینایی وی داشته باشیم و او را به متخصص ارجاع دهیم.


برخی از دلایل بروز تنبلی چشم

این اختلال که معمولا در یک چشم دیده می شود بدلیل اختلال دید چشم تنبل بر اثر عوامل مختلف نظیر عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم)، و یا عدم شفافیت مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه، و یا افتادگی پلک) رخ می دهد. عدم وضوح تصویر در چشم بیمار و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم سالم سبب می شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند و در واقع مسیر ارسال تصویر از چشم بیمار به مغز را مسدود و یا اصطلاحاً دید چشم بیمار را "خاموش" کند.

مکانیسم


میزان شیوع

در حال حاضر، شیوع تنبلی ‌چشم در جهان 5/2 تا 3 درصد است(برخی آمارها هم 1 تا 3 درصد را نشان می دهند). طبق آمار به دست آمده از اجرای برنامة پیشگیری از تنبلی ‌چشم در کشور، شیوع این اختلال در گروه سنی 4 تا 6 سال، 4/1 درصد است. تحقیقات نشان می‌دهد که تنبلی ‌چشم شایع‌ترین علت نابینایی یک‌چشمی در افراد زیر 20 سال است. این آمارها نشان‌دهندة اهمیت پیشگیری از تنبلی ‌چشم است. تحقیقات نشان می‌دهد که احتمال ابتلا به تنبلی‌ چشم در کودکانی که نارس متولد شده‌اند، نسبت به سایر کودکان، 30 درصد بیشتر است. بنابراین، کودکی را که نارس به دنیا آمده است، حتماً باید چشم‌پزشک معاینه کند.


پیشگیری

برای جلوگیری از تنبلی چشم، کودک باید بعد از تولد در زایشگاه توسط متخصص کودکان و در سنین 3 تا 4 ماهگی و 2 تا 3 سالگی توسط چشم پزشک معاینه شود. خوشبختانه اخیراً در ایران طرحی برای جلوگیری از تنبلی چشم اجرا شده است که در آن کلیه کودکان مهد کودک ها و آمادگی به رایگان تحت معاینه قرار می گیرند. بنابراین توصیه می شود در صورتیکه کودک خود را نزد چشم پزشک نبرده اید و کودک شما در سنین کودکستان و آمادگی است با شرکت در این طرح از سلامت بینایی کودک خود اطمینان یابید.

بنابراین در حال حاضرتنها راه پیشگیری از تنبل چشم تشخیص بموقع عوامل ایجاد کننده آن است و چون بسیاری از این عوامل برای خانواده ها ناشناخته است ، چشم همه کودکان باید حداقل سه بار قبل از دبستان در زمانهای مختلف معاینه شود 

سه ماهگی 

دو تا سه سالگی

پنج تا شش سالگی

 

همچنین اگر کودکی انحراف چشم دارد ، والدین باید به محض تشخیص ،  او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند

 

درمان

درمان تنبلی‌ چشم به سه عامل بستگی دارد:

1_ سنی که در آن تنبلی‌ چشم به وجود آمده است

2_ مدت‌زمانی که از ایجاد تنبلی‌ چشم گذشته است

3_ سنی که در آن درمان آغاز شده است

به طور کلی، آگاهی والدین و همکاری آنها کلید موفقیت در درمان است. درمان تنبلی‌ چشم نیازمند همکاری تنگاتنگ والدین با متخصصان (بینایی‌سنج و چشم‌پزشک) است. والدین باید بدانند که دوران کودکی تنها زمان دستیابی به درمان کامل است و در صورت از دست دادن آن، این فرصت برای همیشه از دست رفته است. همچنین والدین باید صبور باشند و انتظار بهبودی سریع را نداشته باشند.

راه های بینائی در مغز، در سال اول زندگی تکامل زیادی می یابند، و تا سن 9 تا 10 سالگی تکامل و رشد این راه های عصبی پایان می پذیرد. چنانچه تنبلی چشم تا این سن پیشگیری نشود، به کم بینائی دائمی و غیر قابل علاج منجر خواهد شد. خوشبختانه تنبلی چشم در صورتیکه در زمان مناسب تشخیص داده شود براحتی قابل درمان است.

  • بستن چشم خوب 
  • تصحیح عیوب انکساری
  • penalization 
  • درمان های نگهدارنده 
  • راه های جدید


بستن چشم خوب 

درمان تنبلی چشم معمولاً بصورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است. این درمان ممکن است هفته ها و یا حتی ماه ها طول بکشد که البته چشم سالم باید به تناوب باز شود. مدت بستن چشم را متخصص تعیین می کند و در فواصل مشخص نیز باید بوسیله متخصص معاینه شود.

بستن چشم سالم

نکته: اگر متخصص توصیه کرد چشم کودک را ببندید ، طبق دستور او عمل کنید و چشم کودک را کمتر یا بیشتر از زمان تعیین شده نبندید


تصحیح عیوب انکساری 

در اغلب موارد تصحیح عیب انکساری شاید تنها اقدام لازم باشد. در مواردی که تنبلی ناشی از عیوب انکساری است تجویز عینک یا لنز سبب وضوح تصویر در چشم معیوب و درمان تنبلی خواهد شد.

 چشم پزشک ممکن است برای اصلاح عیب انکساری چشم (نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم)، عینک تجویز نماید. استثنائا در مواردی که تنبلی چشم ناشی از انحراف چشم باشد، درمان تنبلی چشم معمولا پیش از جراحی برای اصلاح انحراف چشم صورت می گیرد و بستن چشم غالبا پس از جراحی نیز ادامه می یابد.

اگر چشم پزشک متوجه آب مروارید (کاتاراکت) یا افتادگی پلک و یا ناهنجاری دیگری شود، اغلب انجام جراحی برای اصلاح مشکل زمینه ای قبل از درمان تنبلی لازم می باشد و پس از جراحی، بستن چشم سالم، برای بهبود بینایی لازم است.

 

Penalization

  در این روش سعی بر این است که چشم خوب نتواند اجسام دور و یا نزدیک را به خوبی چشم آمبلیوپ ببیند. این روش می تواند به سه فرم اپتیکال (با عینک)، فارماکولوژیک (دارویی) یا Banagerter filters (فیلتر نیمه شفاف) باشد. 

  •  Optical Penalization :  معمولا به صورت تجویز عینکی است که دید دور را در چشم خوب بدتر از چشم آمبلیوپ کرده ولی دید نزدیک چشم خوب بهتر از چشم آمبلیوپ باشد. این راه از نظر زیبایی قابل قبول تر از بستن چشم بوده و حتی برای چند سال قابل استفاده است.
  • Pharmacological Penalization:قابل قبول ترین راه در این روش استفاده از قطره آتروپین یک درصد در چشم سالم به مقدار 7-2 بار در هفته می باشد. موثر بودن قطره آتروپین حتی با مقدار 2 بار در هفته در مطالعات جدید ثابت شده است. در یک مطالعه برای درمان آمبلیوپی متوسط (دید100/20 – 40/20) که در چند مرکز تواما انجام شده است، کودکان 7-3 سال را انتخاب و گروه اول را با بستن چشم و گروه دوم را با آتروپین درمان کرده و بعد از 6 ماه نتیجه را مقایسه کرده اند، بستن چشم موجب بهبودی به میزان 1/3 خط در دید شده و آتروپین 9/2 خط دید این کودکان را بهبود بخشیده بود.
    براساس این مطالعه تاثیر آتروپین در درمان آمبلیوپی خفیف یا متوسط مشابه بستن چشم است.
    به علت ارزانتر بودن و وقت گیری کمتر و کاهش خطر آمبلیوپی در چشم خوب، این روش یک راه مطرح در درمان آمبلیوپی می باشد. ضمنا در مواردی که کودک همکاری لازم جهت بستن چشم را دارد،‌ آتروپین یک راه حل مناسب می باشد.
    رعایت چند نکته در زمان درمان با آتروپین ضروری به نظر می رسد:
    اول اینکه اگر آمبلیوپی ناشی از استرابیسم باشد، درمان باید باعث تغییر چشم قالب از چشم خوب به چشم آمبلیوپ شود.
    در موارد غیر استرابیسمی بررسی دید نزدیک مهم است و باید دید چشم آمبلیوپ بهتر از چشم خوب (که آتروپین دریافت کرده ) شود. اگر در عرض شش ماه از شروع درمان، بهبودی حاصل نشد، بررسی  مجدد و احتمالا تغییر نوع درمان توصیه می گردد.
    و آخرین نکته این که در مواردی که دید چشم آمبلیوپ کمتر از 100/20 است، شاید این درمان موثر نباشد و بستن چشم ارجح تر است. 
  • Pharmacological Penalization:   Bangerter Filters :  فیلتر های نیمه شفاف هستند که با Fogging (تیره کردن) چشم غالب سبب استفاده از چشم آمبلیوپ می شوند.


درمان های نگهدارنده 

 جهت نگهداری دید کسب شده یا بهبود  در چشم آمبلیوپ تا بلوغ سیستم بینایی، می توان از هر کدام از روش های فوق استفاده کرد. اهمیت درمان نگهدارنده در این است که عود آمبلیوپی بدون درمان نگهدارنده تا 50% می رسد.

 

راه های جدید

L-dopa/carbidopa-Sinemet: به صورت موقتی با افزایش پلاستیسیتی مغزی سبب بهبود پاسخ به آمبلیوپ تراپی می شود. بنابراین تحمل بیماران را بهتر کرده، ولی هیچ گونه اثر دائمی ناشی از دارو به تنهایی ثابت نشده است. در یک مطالعه جدید دیده شده که کاربرد این دارو به علت افزایش پلاسیتیسیتی مغزی، شانس ایجاد آمبلیوپی در چشم خوب را افزایش می دهد. بنابراین استفاده از آن باید با احتیاط بیشتری انجام شود.

 

نکته: در صورت تشخیص تنبلی چشم ، حتما تا پایان ده سالگی پیگیر وضعیت بینایی و تغییرات عیوب انکساری کودک باشید


جراحی

پژمان بختیاری(فوق تخصص چشم):تبلی چشم به عنوان بیماری ارتباط مغزی با چشم با هیچ درمان طبی جراحی یا لیزری قابل اصلاح نیست البته در بعضی موارد لیزر ممکن است کمک کننده باشد اما باید گفت بهترین راه اصلاح دید در تنبلی چشم استفاده از عینک است

 

عدم درمان تنبلی چشم چه عوارضی را به دنبال دارد؟

اگر تنبلی چشم درمان نگردد، کاهش بینایی جدی و دائمی در چشم تنبل رخ می دهد، دید سه بعدی از بین می رود و اگر چشم سالم بیمار شود یا به آن آسیبی برسد، ممکن است فرد تا آخر عمر از بینایی ضعیف رنج ببرد.


نقش والدین در درمان تنبلی چشم چیست؟

والدین نقش مهمی در تشخیص و درمان تنبلی چشم کودک خود دارند. چشم پزشک می تواند والدین را درباره نحوه درمان تنبلی راهنمایی نماید، اما مسئولیت انجام درمان اصلی بر عهده والدین است.

هر کودکی از بستن چشم سالم خود امتناع می ورزد؛ زیرا برای دیدن اشیا به چشم سالم خود وابسته می باشد، اما والدین باید کودک خود را برای انجام آنچه که به نفع اوست، تشویق و حتی وادار نمایند.

مدت زمان بستن از چند ساعت در روز تا تمام ساعات بیداری متفاوت است.

درمان تنبلی چشم باید هر چه زودتر شروع شود. بهتر است هنگامی که برای اولین بار چشم کودک بسته می شود، علت این کار برای او توضیح داده شود. همچنین بهتر است که ابتدا با بستن چشم عروسک، نحوه بستن برای کودک به نمایش گذاشته شود.

چناچه کودک دبستانی یا پیش دبستانی است، حتما درباره بستن چشم برای معلم وی توضیح لازم داده شود. برای تشویق کودک به انجام فعالیت های روزانه و توضیح درباره وضعیت وی به همکلاسی هایش، راهنمایی معلم مفید می باشد.


طول مدت درمان و میزان اثر بخشی آن چقدر است؟

مدت زمان بستن چشم کودکان متفاوت است. به عنوان یک اصل کلی: هر چه سن کودک کمتر و شدت تنبلی چشم وی کمتر باشد، درمان او سریع تر انجام خواهد شد. بهتر است بستن چشم تا زمانی که دید هر دو چشم یکسان شود ادامه یابد.

 

والدین گرامی
یادتان باشد که درمان کامل تنبلی‌ چشم بسیار مشکل است و پس از تشخیص بیماری، تازه در اول راه هستید، لذا پی‌گیری درمان تا بهبودی کامل دید دو چشم تا سن 10 سالگی الزامی است.
نکتة مهم در درمان تنبلی‌ چشم این است که هر چه سن کودک کمتر باشد، شانس درمان بیشتر و مدت درمان کوتاه‌تر می‌شود و هر چه درمان چشم تنبل دیرتر شروع شود، احتمال به دست آوردن بینایی کامل کمتر می‌شود.
بهترین سن برای درمان تنبلی‌ چشم قبل از پنج‌سالگی است.


با توجه به عدم همکاری گروهی از بچه ها، آیا روش دیگری جز بستن چشم ها وجود دارد؟

از قسمت پنالیزاسیون که در بالا ذکر شد می توان برای این مورد استفاده کرد.

 

منابع

http://www.koodakan.org

http://www.tebyan.net

http://blog.behzistitehran.org.ir

http://www.noorvision.com

http://dr-naderi.com

سلامت نیوز

  • بهار

    بهار

    • ۱۳۹۱/۰۵/۱۳ - ۱۳:۵۱:۳۵

    سلام
    طاعاتتان قبول حق باشد
    خداقوت
    مطلبوتنو عالی و تخصصی بود ممنونم
    ممنون که ما رو از مطالب مفیدتون آگاه می کنید البته با ذکر منبع

    پاسخ مدیر (blind ):   طاعات شما هم قبول درگاه حق ،ممنون از حسن نظرتون